Het Gentse MSK viert in 2023 een cultureel feestjaarwant dit jaar bestaat het ‘oudste museum van België’ maar liefst 225 jaar. Als hoogtepunt van het MSK-feestjaar organiseert het museum de eerste monografische tentoonstelling ooit gewijd aan de barokmeester Theodoor Rombouts (1597-1637). Een verrassende ontdekking.
Barokmeester
De schilder Theodoor Rombouts is vandaag geen grote naam in de schilderkunst en daar wil het MSK met deze unieke overzichtstentoonstelling iets aan veranderen. Wie was deze schilder die in de MSK tentoonstelling verrast met vrolijke taferelen, levendige kleuren en monumentale scènes? De schilder wordt waarschijnlijk in Antwerpen geboren en was een leerling in het atelier van Abraham Janssens. In 1616 vertrekt hij naar Italië waar hij de werken van verschillende Renaissance en Barok meesters bestudeert die later een grote invloed op zijn werk zouden hebben. Zo raakt hij geïnspireerd door de baanbreker Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) en diens opvolger Bartolomeo Manfredi (1582-1622).
Caravaggio was een baanbreker: zijn grote emotionele realisme en dramatisch gebruik van licht (o.a. door het chiaroscuro oftewel clair-obscur effect) had een blijvende invloed op de door de barok geïnspireerde schilderscholen in heel Europa. Ook Rembrandt ontkwam niet aan de invloed van deze barokke Italiaanse meesters en hun gebruik van licht. Caravaggio specialiseerde niet in één genre: hij schilderde alles, van Bijbelse scènes tot gewone mensen die hij van de straat haalde. In Rome aangekomen ontdekte hij dat kunstenaars goed in de markt lagen omdat de katholieke kerk kunst wilde gebruiken als middel tegen de opkomende populariteit van het protestantisme.
Na enkele jaren in Italië (in Florence werkte hij mogelijk voor Cosimo II de’Medici), keert Rombouts in 1625 terug naar Antwerpen waar hij officieel meester-schilder wordt en het vrijmeesterschap in het Antwerpse Sint-Lucasgilde verkrijgt. Hij schildert vanaf dat moment genrestukken en streng religieuze scènes met een sterk chiaroscuro effect op een Caravagesque manier. Terug in Antwerpen ontwikkelt Rombouts een heel eigen artistieke identiteit: hij weet de invloeden van Noord en Zuid subtiel te versmelten, en groeit uit tot een gevestigde waarde in het Antwerpse kunstenaarsmilieu.
In zijn gevarieerde oeuvre springen vooral levendige en soms moraliserende genrevoorstellingen met elegante gezelschappen en muzikanten in het oog maar het accent lag op profane werken, geschilderd in opdracht van opdrachtgevers en voor de “vrije markt”. De taferelen zijn vaak zo realistisch, dat het lijkt of je met één stap in de richting van het doek, binnen kunt stappen in de leefwereld van toen. Heel wat van die opdrachten kwamen trouwens uit Gent. Het is een grappig weetje dat het eerste werk dat het MSK ooit aankocht van een oude meester, een werk van Rombouts was. Daarvoor kocht het museum enkel werken van nog levende kunstenaars aan. Zo is de cirkel rond.
Indrukwekkend parcours
Voor deze tentoonstelling haalt het MSK schilderijen van Rombouts over de hele wereld naar Gent, waar de vrolijke taferelen en monumentale scènes tot leven komen in een parcours dat verrast én overrompelt. De tentoonstelling en bijhorende catalogus brengen Rombouts’ bloeiende carrière in beeld, en zetten hem neer als één van de belangrijkste Vlaamse Caravaggisten én als sleutelfiguur in de genreschilderkunst. De curator van de tentoonstelling ontdekte tijdens de voorbereidingen heel wat nog niet toegekende werken, sommigen werden zelfs speciaal voor de tentoonstelling gerestaureerd. Rombouts maakte voornamelijk profane werken voor opdrachtgevers en voor de vrije markt. Veel van die opdrachten komen uit Gent.
Het horizontale en monumentale formaat van de genrestukken is opvallend. Rombouts schildert ook enkele religieuze werken met landschapsformaat, zoals Christus verjaagt de wisselaars uit de tempel (KMSKA, Antwerpen). Tijdens de opkomst en het succes van het caravaggisme in de Zuidelijke Nederlanden rond 1620-1640 is hij de succesvolle schilder. Met zijn caravaggistische conversatiestukken, die tegelijk realistisch en expressief zijn, maakt hij furore. Clair-obscur, horizontaal formaat en een geprononceerd modelé dat soms sculpturaal oogt is en dat op de invloed van Abraham Janssens wijst, zijn typische kenmerken. Het gebruik van diagonalen in de compositie en perspectivische verkorting is duidelijk in een werk als de Kaartspelers (KMSKA, Antwerpen).
De taferelen van Rombouts baden in een zuiders spel van licht en donker en versmelten met Rombouts’ frisse kleurenpalet. Ook de bijzonder verfijnde manier waarmee hij voorwerpen en textiel schildert, is typerend voor zijn werk. Later – na 1630 – ebt de invloed van het caravaggisme in zijn werk wat af en wordt de scherpe tegenstelling tussen licht en donker ingeruild voor een meer getemperde lichtinval. Een zachtere, rondere stijl die ook Rubens voerde. Een goed voorbeeld daarvan is Het mystieke huwelijk van de Heilige Catherina (Sint-Jacobskerk, Antwerpen). In 1635, tegen het einde van zijn leven (hij sterft in zijn veertigste levensjaar), helpt Rombouts mee aan de uitvoering van het decoratief programma rond de Blijde Intrede van kardinaal-Infant Ferdinand in Antwerpen, waarover Rubens de artistieke leiding heeft.
Uniek boek
Ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Theodoor Rombouts. Virtuoos van het Vlaamse caravaggisme’ in het Museum voor Schone Kunsten Gent (MSK) van 21 januari tot 23 april 2023 wordt een boek over Theodoor Rombouts gepubliceerd. Uitgegeven bij Snoeck.
