Boldini, de schilder van elegantie

In Parijs wordt in het Petit Palais de prachtige tentoonstelling “Giovanni Boldini. Les plaisirs et les jours”. Een traktatie voor liefhebbers van Belle Epoque schilderkunst, lyrische abstractie en luchtportretten. 

Bij de eerste retrospectieve na de dood van de kunstenaar in New York schreef Time: “Hij was de schilder van champagnediners en kanten bloezen. Zijn kunst is zo ouderwets als bretels! Deze moordende uitspraak dateert van 1933, en ongetwijfeld zouden sommige mensen hem vandaag nog onderschrijven. Niet voor mij, en ook niet voor de tienduizenden mensen die sinds maart naar het Petit Palais zijn gekomen om de schilderkunst van de Belle Epoque te vieren, waarvan Boldini een van de meest emblematische vertegenwoordigers is.

Giovanni Boldini werd op 31 december 1842 geboren in Ferrara, Italië, in wat toen de Pauselijke Staten waren. Het was oudejaarsavond. Betekent dit dat hij voorbestemd was om de zanger te zijn van het einde van het tijdperk, het laatste vuurwerk van een briljante periode die zou eindigen in de apocalyptische apotheose van de Grote Oorlog? 

Als achtste kind van dertien was zijn vader al schilder en kopiist. De kleine Giovanni Giovanni werd geboren met een penseel in de hand en blonk al op jonge leeftijd uit in portretschilderen. Al snel ging hij in 1862 naar de prestigieuze Academie voor Schone Kunsten van Florence om zijn kunst te perfectioneren, maar hij nam al snel afstand van het academisch onderwijs en ontwikkelde zijn eigen visie op de wereld. 

De Fransen hadden reeds de Impressionistische Beweging gelanceerd en de Italianen volgden spoedig met de Macchiaioli, letterlijk de “tachisten”, zij die schilderen met vlekken, een denigrerende bijnaam die hen door de critici werd gegeven en die zij al snel begonnen te dragen als een onderscheidend teken van hun non-conformistische creativiteit. Boldini sloot zich enthousiast aan bij de Macchiaioli, een beweging die in Florence was ontstaan tijdens zijn studie aldaar. Vaak in zijn leven was Boldini op het juiste moment op de juiste plaats. 

In 1867 ging Giovanni Boldini naar de Internationale Tentoonstelling van Parijs, waar hij bevriend raakte met Edgar Degas, Edouard Manet, Alfred Sisley, Gustave Caillebotte en Camille Corot. Hij die op elkaar lijkt, verzamelt, en de waaier van zijn vriendschappen is indrukwekkend!  Later werd hij zeer bevriend met de schilder Helleu en de karikaturist Sem. In 1869 ging hij naar Londen waar hij de werken van Gainsborough en de Engelse karikaturisten bestudeerde. Maar hij keerde terug naar Parijs in 1871 en vestigde zich in de buurt van de Place Pigalle. De grote kunsthandelaar Adolphe Goupil tekende hem een exclusief contract en hij was definitief gelanceerd. Jaar na jaar steeg zijn waarde en zijn reputatie. 

Hij maakte voor het eerst naam met zeegezichten, plattelandsgezichten en momenten uit het Parijse leven, zeer kleurrijke, levendige en charmante werken die te zien zijn aan het begin van de tentoonstelling in het Petite Palais.  Maar vanaf de jaren 1880 kwamen de portretten van rijke erfgenamen, aristocraten die de toon zetten voor de mode, persoonlijkheden en beroemde kunstenaars.  Boldini was geen vervloekt kunstenaar en had geen zin om de duivel bij de staart te pakken; hij liet het genre-schilderen varen ten gunste van portretten van rijke opdrachtgevers, die veel winstgevender waren.

Giovanni Boldini schilderde modieuze mannen en vrouwen, maar hij ging verder: hij maakte mode. Hij kiest uit de garderobes van zijn modellen de outfits die ze moeten dragen. De creaties van de grote namen van de mode van die tijd paraderen onder zijn borstels: Worth, Laferrière, Poiret, Doucet, Callot. Hij creëerde een archetype van de Boldiniaanse vrouw met serpentine lijnen en luchtige blikken, ze leken te worden meegevoerd door de wind. De critici Camille Auclair en Arsène Alexandre zien in zijn werk de uitdrukking van de ijdelheid, van de behaagzucht van de ziel, van de neurose van deze decadente tijden, “alles wat niet wezenlijk leven is”. Juist hierin is Boldini de ware schilder van zijn tijd en van de moderniteit. Dit was de Belle Epoque van Proust.

Hij werd opgepikt. Amerika opende zijn armen voor hem, en hij reisde naar Duitsland, Spanje, Marokko, België, en natuurlijk zijn geliefde Italië, waar hij regelmatig naar terugkeerde. Deze staat van genade duurt tot de Grote Oorlog. Toen veranderden de tijden, net als de smaak. Boldini was niet meer in de mode, maar dat weerhield hem er niet van te blijven schilderen, totdat zijn vermoeide ogen hem verraadden; hij stierf in Parijs in 1931, 88 jaar oud. 

Twee jaar eerder was deze oude verleider eindelijk getrouwd met een veel jongere journaliste, Emilia Cardona. Zij rouwde niet lang om de grote man; het jaar daarop trouwde zij met de schilder en beeldhouwer Francis La Monaca, veertig jaar jonger dan Giovanni Boldini, maar dat is een ander verhaal.